Registermonument

Stoomgemaal Mastenbroek

Stoomgemaal Mastenbroek in het Monumentenregister:
Rijksmonument nummer: 16083

Van de circa 700 in het verleden aanwezige stoomgemalen in ons land, zijn er momenteel nog 23 over. De bijzondere waterstaatkundige situatie van Nederland leidt tot de slotsom dat stoomgemalen buiten ons land zeer zeldzaam zijn. De periode van stoombemaling duurde globaal van 1845 tot 1920; daarna werd elektriciteit a1s krachtbron voor de bemaling ingevoerd. Het stoomgemaal te Genemuiden is een middelgroot poldergemaal met twee overdekte schepraderen en een nog nagenoeg geheel gaaf gebleven interieur met de oorspronkelijke stoommachine, die werd geleverd door Maatschappij “De Atlas” te Amsterdam. Het gemaal bestaat verder uit een ketelmachinehuis, een kolenopslagplaats, woonruimte en een hoge schoorsteen. Het gemaal werd in 1855-1856 gebouwd en loosde tot 1961 op het IJsselmeer. De machine is de laatste die in Nederland nog overgebleven is uit de beginperiode van de stoommachinebouw. Het technisch ontwerp, de vorm en de toepassing van hout als constructiemateriaal zijn in dit opzicht a1s “mijlpalen” te beschouwen. De grote drijfstang naar de krukas is van essehout. De twee schepraderen van gietijzer en hout dateren nog uit de bouwtijd, evenals de horizontale, langzaamwerkende machine. In het ketelhuis bevindt zich een geheel ingemetselde ketel met twee vuurgangen, vervaardigd door de Firma Ten Horn te Veendam in 1925. Verdere inventarisonderdelen zijn ondermeer het werkplaatsmeubilair (werkbank, gietijzeren boormachine, petroleumlamp). Het stoomgemaal is een ontwerp van J.A. Beijerink, ingenieur van Waterstaat in de eerste helft van de l9de eeuw. Dit gaaf bewaarde gemaal is van bijzondere cultuurhistorische waarde vanwege de technische installatie, de gaafheid, de betekenis voor de geschiedenis van de (Nederlandse) waterhuishouding en de zeldzaamheid van het gemaaltype.

Beschrijving van Stoomgemaal Mastenbroek

Stoomgemaal van de polder Mastenbroek, Kamperzeedijk Oost 7. Scheepsradstoomgemaal, gebouwd in 1855-1856 naar ontwerp van de ingenieurs Beyerinck en Van Diggelen. Ketelruimte en machinehuis onder een schilddak, aan de achterzijde aansluitend tegen een puntgevel. Hiernaast het schepraderenhuis, eveneens onder een schilddak met puntgevel aan de achterzijde. De oorspronkelijke halfcirkelvormige ramen met ijzeren roedenverdeling grotendeels nog aanwezig. Tegen de middelste pilaster in de voorgevel van het schepraderenhuis de stichtingssteen. De schoorsteen, 25 meter hoog was eerst achtkantig omdat men bij de bouw nog geen radiaalstenen kende, staat op een hoge, later gestukte(?) sokkel. Inventaris: In de machineruimte een horizontale eencilinder-stoommachine met kleppen, geleverd door de machinefabriek “De Atlas” te Amsterdam in 1856. Voorts de tandwieloverbrenging met gietijzeren raderen en het vliegwiel (diameter 8 m), alsmede enig werkplaatsmeubilair (o.a. bord met oude gereedschappen). In het ketelhuis een geheel ingemetselde ketel met twee vuurgangen, vervaardigd door Ten Horn te Veendam in 1925, compleet met toebehoren en enig werkplaatsmeubilair (werkbank, gietijzeren boormachine, petroleumlamp enz.). In het schepraderenhuis twee originele schepraderen van gietijzer en hout, verbonden door een klauwkoppeling. Dit gaaf bewaarde gemaal is vooral van betekenis door zijn technische installatie. Laatste voorbeeld in Nederland van een gemaal met een langzaam werkende horizontale stoommachine uit ca. 1850. (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Waterstaatstechniek

Het Oude Stoomgemaal Mastenbroek is een van de meest interessante monumenten van de Nederlandse waterstaatstechniek. Het uit 1856 stammende stoomgemaal werd in 1961 overbodig door de ingebruikstelling van een toen modern elektrisch aangedreven vijzelgemaal dat door de firma Stork uit Hengelo naast het oude gemaal is gebouwd. Het op peil houden van het water in de polder Mastenbroek was daarmee verzekerd. Resteerde de vraag wat er met Het Oude Stoomgemaal moest gebeuren.

Gelukkig werd het monument niet afgebroken. Provincie, gemeente Genemuiden en het Waterschap Groot Salland stelden geld beschikbaar voor het kleine onderhoud. Jaren later werd toch een grote stap gezet en veel geld uitgetrokken voor een grote revisie. Hiermee ging de wens van de stichting Het Oude Stoomgemaal in vervulling en kon het bejaarde kunstwerk weer in gebruik worden genomen als “publieke attractie”.

Uit: “Ode aan een stoomreus” – 150 jaar Stoomgemaal d’Olde Mesiene aan de Kamperzeedijk
Dit boekwerkje is te koop in het bezoekerscentrum voor slechts 5 euro.

Bezoekerscentrum
- Bezoekerscentrum huren
- Aanvraag rondleiding
Het Stoomgemaal
Ondersteun ons
- Vrijwilligers
Organisatie
- Bestuur en verslaglegging

Bezoekerscentrum
- Bezoekerscentrum huren
- Aanvraag rondleiding
Het Stoomgemaal
Ondersteun ons
- Vrijwilligers
Organisatie
- Bestuur en verslaglegging